KG.TYUP.NET

Абал аберрациясы — байкоочунун узак мезгил бою жүрүүчү процесстин динамикасын адамдын ал процессти кыска мөөнөттө кабыл алуусунун натыйжасында кыймылсыз абалдардын жыйындысы катары кабыл алышы.

Адипеттик — мораль менен этиканын эриш-аркак келиши.

Акматикалык фаза — белгилүү бир системада пассионардуулуктун чегине жете жогорулоо фазасынан кийин этникалык системадагы пассионардуулук чыңалуунун термелүүсү.

Актуализм — мезгилди сезип-туюу, мында дал ошол учурдагы нерсенин бирден бир объективдүү чындык катары кабыл алынышы.

Акыйкаттуулук — байкоого алынган фактылардын белгиленген суммасына окшош ой жүгүртүү; мында кетирилген жаңылыштык белгиленген жол берилүүчү чектен чыкпайт.

Акыл-эс — тыштан болгон таасирлерге жол берилген шартгарда эркин жооп кайтарууга жөндөмдүүлүк.

Алыстык аберраңиясы — илгери болуп өткөн окуялардын даана эместиги, мындай абал ал окуялар маанилүү эместей алдамчы ой-жүгүртүүнү пайда кылат.

Аннигиляция — жарык энергиясынын субатомдук деңгелде бөлүнүп, кайра кайрылгыс болуп галактикалар аралык вакуумга сиңип жок болуп кетиши.

Антиозүмчулдук этика же алътруисттик этика — этникалык жамааттын кызыкчылыгы жеке адамдын кызыкчылыгынан жогору коюла турган этика.

Антроногендик ландшафттардын тарыхы — этникалык системанын механизми аркылуу коом менен табияттын өз ара аракеттеринин тарыхы.

Антроногендик сукцессия — ылайыкташып жашап жаткан этнос тарабынан ландшафттын акырындык менен өзгөртүлүшү.

Аң-сезим импульсу — өзүн реализациялоо үчүн акыл-эсти жана эркти талап кылуучу (аттрактивдүүлүктон айырмаланып) өзүмчүлдүк.

Аттрактивдүүлук — чындыктын, кооздуктун жана адилеттүүлүктүн абстракттуу баалу- улуктарына берилип кетүүчүлүк.

Башталыш момент (учур) — диахроникалык шкала үчүн эсептөө чекити болуп саналган нолдү 0 (нолль) түзүүчү абсолюттук убакыт шкаласындагы пассионардык түрткүнүн башталыш учуру.

Биохимиялык энергия — карагыла: Жандуу нерсенин биохимиялык энергиясы.

Биочөйрө — Жердин антиэнтропиялык касиеттерге ээ болгон, жандуу нерселерден жана алардын ишмердүүлүктөрүнүн продуктуларынан турган катмары.

Биочойронүн флуктациясы — пассионардык түрткүлөрдүн натыйжасында биочойродогү жандуу нерселердин энергиясынын көлөмүнүн мейкиндикте жана мезгилде локалдуу түрдө өзгөрүшү.

Биполярдуулук — системалардын эки багытта өнүгүү мүмкүнчүлүгү: мында алар же татаалданып, же вакуумда чектелүү менен жөнөкөйлөнүп кетет.

Вакуумдагы нолдүк термелуу — виртуалдык бөлүкчөлөрдүн вакуумда (боштукта) көз ирмемде пайда болуп жана жок болуп кетүү процесси.

Гармониялуу адамдар — пассионардык импульсунун чоңдугу өзүн өзү сактоо инстинктинин импульсунун чоңдугуна барабар болгон адамдар.

Генетикалык "дрейф" — согуш мезгилдеринде кадыресе көрүнүшкө айлануучу кокустан болгон жыныстык байланыштар аркылуу пассионардык белгинин таралышы.

Геобиоценоз, же белгилуу биррегиондун биоценозу — тарыхый, экологиялык жана физиологиялык жактан байланышкан жана жашоо шарттарынын жалпылыгы менен бир бүтүндүктү түзүп, толук калыптанып бүткөн формалардын комплекси.

Геохор — жакын жаткан аймактардан оөүнүн бир түрдүү экологиялык өзгөчөлүгү менен айырмаланган жер аянты.

Диохроникалык шкала — этногенездин фазалары боюнча салыштыруу үчүн ар түрдүү этникалык системалардын башталыш мезгилинен бери тарта эсептөө системасы.

Дүйнөну негативдуу туюн-сезүү — материалдык дүйнөгө карата мындай мамиле системаны жөнөкөйлөтүүгө умтулуудан көрүнөт.

Дуйнөнү позитивдуу туюп-сезүү — материалдык дүйнөгө карата мындай мамиле системаны татаалдантууга умтулуудан көрүнөт.

Дуйнөнү туюн-сезүү — пассионардуулуктун (биохимиялык энергиянын) импульсунан вакуумда чагылышып жаралган нерсенин аң-сезим тарабынан кабыл алынышы, ал идеалдык абстракттуу баалуулуктарга жана материалдык дүйнөгө карата мамиледен көрүнөт.

Жакындык аберраңиясы — кечээ жакында эле болуп өткөн окуяны мурдагы окуяларга салыштырмалуу өтө апыртып, зор кылып көрсөтүү.

Жандуу нерселердин биохимиялык энергиясы — айлана-чөйрөдөн жандуу организмдер тарабынан сиңирилип алынган эркин энергия.

Жөнөкөйлөнүү — этникалык системадагы системалык байланыштардын жыштыгынын азайышы.

Жогорулоо фазасы — пассионардык түрткүнүн же генетикалык дрейфтин натыйжасында системанын пассионардык чыңалуусунун деңгелинин туруктуу жогорулоо мезгили.

Журүш-туруш императиви — этникалык жамааттын жеке адамга болгон мамилесинин идеалдуу принциби; этностун жүрүш-туруш адатында бул принциптин үстөмдүк кылышы этногенез фазасына же фазалардын алмашууларына байланыштуу болот.

Жүрүш-туруштун негативдуү (терс) имнеративи — системаны жөнөкөйлөтүүгө умтулуу.

Журүш-туруштун позитивдүү (оң) императиви — системаны татаалдантууга умтулуу.

Жүрүш-туруштун пассионардык импульсу, же пассионардык импульс — жеке адамдын жана түрдүн өзүн өзү сактоо инстинктине каршы багытталган жүрүш-туруш импульсу.

Жүрүш-туруш адаттары — этникалык системанын мүчөлөрүнүн мурастоо жолу аркылуу өтүп жана мезгилдин агымы менен өзгөрүлүп туруучу үлгүлүү жүрүш-туруштарынын комплекси.

Идеал — алысты болжолдоо, кээде иллюзия.

Инкубациялык мезгил — этностун жаңы этносоциалдык система катары пайда болушуна чейин пассионардык түрткүдөн кийинки жогорулоо фазасынын бир бөлүгү, же генетикалык дрейфтин башталыш учуру.

Инкубациялык көмүскө мезгил — инкубациялык мезгилдин пассионардык чыңалуусунун өсүшү замандаштар тарабынан тарыхтын окуяларынын жазылып калышына алып келбей турган бир бөлүгү.

Инкубациялык ачык мезгил — инкубациялык мезгилдин пассионардык чыңалуунун өсүшү замандаштар тарабынан тарыхтын окуяларынын жазылып калышына алып келе турган бир бөлүгү, бирок ал али этникалык дивергенцияны жана жаңы этносоциалдык системанын жаралышына алып келбейт.

Инстинкт импульсу — карагыла: Инстинктивдүү жүрүш-туруш импульсу.

Инстинктивдүү жүрүш-туруш импульсу — жеке адамдын жана түрдүн өзүн өзү сактоого багытталган тубаса жүрүш-туруш импульсу.

Инерциялык фаза, же инерция фазасы — чүнчүүдөн кийинки этникалык системанын пассионардык чыңалуусунун жай басаңдашы.

Калп —. чындыкты аң-сезимдүү түрдө бурмалоо.

Картаюу — этникалык системада жеке адамдын жана этностун деңгелинде пассионардык түрткүнүн күүлөнүү күчүнүн жоголуу процесси.

Карым-катнаштагы мүмкүнчүлүктордүн ар түрдүүлүгү — эки же андан көп суперэтностордун карым-катнаштарында жаралуучу пассионардуулуктун (биохимиялык энергиянын) өйдө-төмөн болуп турушу.

Комплиментардуулук — оң (терс) мааниде адамдарды "оз" жана "жат" деп бөлүүнү аныктаган сокур сезимдеги өз ара жактыруучулук (жактырбоочулук) туюм-сезим.

Конвиксия — бир мүнөздөгү турмуш-тиричилиги жана үй-бүлөлүк байланыштары аркылуу бириккен адамдардын тобу, этникалык иерархиядагы төмөнкү таксон.

Консорция — бирдей тарыхый тагдыр аркылуу кыска мөөнөткө бириккен, бирок көп учурда тез тарап кете турган адамдардын тобу.

Кубулуш — адамдын жана этникалык жамааттын жүрүш-турушуна биочөйрөнүн тийгизген таасиринин натыйжалары.

Ксения("мейман") — симбиоздун варианты; мында кайсы бир этностун өкүлдөрүнүн чакан тобу жергиликтүү аборигендердин арасында жашайт, бирок алар менен аралашып кетпейт.

Кылык-жорук — адамдын (кокустан эмес) өз эрки менен (аң-сезимдүү түрдө) жасаган жорук-жосуну.

Маданий салт — мезгил агымы менен этностон этноско өткөрүлүп берилип туруучу билимдер менен түшүнүктөрдүн жыйындысы.

Маданият тарыхы — этностордун өз маданий салттары жөнүндөгү эскермелери.

Мезгилди статикалык туюп-сезүү — убакытты реалдуу эмес нерсе катары кабыл алуу.

Мураска өтүп туруучу белгилер — ата-бабаларды тууроонун шарттуу рефлекси аркылуу үйрөнүү жолу менен адаттардын муундан-муунга өтүп турушу; белгилердин мындай мурасталып турушу ылайыкташуунун эн жогорку формасы катарында жүрүш-туруш адаттарын калыптандырат.

Ностальгия (кусалык) — башка этникалык талаа менен сыйыша албастыкты туюп- сезүү.

Обскурация фазасы — этностун система катары жок болуусу, же калдыкка (реликт) айлануусу менен коштолуучу пассионардык чыңалуунун гомеостаз деңгелинен да төмөндөп кетиши.

Окуя — системалык байланыштардын үзүлүштөрү.

Окуялардын логикасы — окуялардын ортосундагы себептик-натыйжалык байланыштар; ал ошол окуялардын андан аркы жүрүшүнө себеп болот.

Ордунан козголуу, же карым-катнаштын натыйжасы — сырткы таасирден улам этногенез процессинин табигый түрдөгү жүрүшүнүн бузулушу.

Өлум — биочойро феномендеринин жашоо ыгы, мында мейкиндиктин мезгилден бөлүнүшү ишке ашат.

Өсуп-өнүгүү орун-очогу же этностун мекени — этнос эң алгач система катары түзүлгөн ландшафттын элементтеринин кайталангыс түрдөгү айкалыштары.

Өто жогорку чымыркануу — чөйрөнүн агрегаттык абалын бузууга жетишерлик жана керектүү болгон күч-аракет.

Пассеизм — өткөн мезгилди жападан-жалгыз объективдүү реалдуулук катары кабыл алуу.

Пассионарийлер — жүрүш-туруштарынын пассионардык импульсу өзүн өзү сактоо инстинктинин импульсунун чоңдугунан ашык болгон адамдар.

Пассионардык индукция — пассионарийлер катышып турганда пассионардык талаанын таасири астында гармониялуу адамдар менен субпассионарийлердин жүрүш-турушунун өзгөрүшү.

Пассионардуулук — жүрүш-туруштун мүнөзү катарында — кайсы бир кыялдагы ой-максат үчүн адамды өзүн өзү курмандыкка чалууга түртүүчү биохимиялык энергиянын ашып-ташышынын таасири.

Пассионардык импульс — карагыла: Жүрүш-туруштун пассионардык импульсу.

Пассионардык белги — адамдын сырткы чөйрөдөн биохимиялык энергияны көбүрөөк алып турушун жана ал энергияны жумуш катары берип турушун шартгаган рецессивдүү генетикалык белги.

Пассионардык талаа — пассионардуулуктун биохимиялык энергиянын бар экендиги менен шартгалуучу талаа.

Пассионардык түрткү — түр ичинде пассионардык белгини пайда кылуучу жана тигил же бул региондордо жаңы этникалык системалардын жаралышына алып келүүчү микромутация.

Пассионардык чыңалуу — карагыла: Этникалык системанын пассионардык чыңалуусунун деңгели.

Пассионардуулук энергия катарында — эң жогорку чымырканууга жөндөмдүүлүктү аныктоочу жана инстинкт векторуна карама-каршы туруучу жандуу нерсенин биохимиялык энергиясынын ашып-ташышы.

Персистенттер же изоляттар, же статикалык этностор, же калдыктар (реликты) (синонимдер) — этникалык гомеостазда турган этникалык системалар. Бул терминдер эмгектин текстинде синонимдер катары кабыл алынышы керек.

Популяңия — өз ара эркин аргындашуу жүрүүмү белгилүү бир территорияда бир нече муундардан бери жашап келе жаткан особалардын тобу.

Симбиоз — ар бири өздөрүнүн экологиялык орун-очогун сактоо менен эки же андан көп этностордун жанаша жашоосу.

Системанын пассионардык чыңалуусунун деңгели, же пассионардык чыңалуу — этникалык системаны түзүп турган адамдардын санына жараша бөлүнүүчү этникалык системадагы пассионардуулуктун саны.

Субпассионарийлер — өзүн-өзүн сактоо инстинктинин импульсунан пассионардык импульсу азыраак болгон адамдар.

Субэтнос — этностун структуралык элементи болгон этникалык система.

Суперэтнос — тарыхта мозаикалык бир бүтүндүктү түзгөн, бир эле ландшафттык региондо бир эле учурда жаралган бир нече этностордон турган этникалык система.

Суперэтностогу констелляция — бир пассионардык түрткүдөн жаралган этностордун суперэтностун чегинде өнүгүү тенденцияларынын окшоштугу.

Тарыхый мезгил — пассионардык түрткүлөр аркылуу бузулуп туруучу этночөйронүн элементтеринин ортосундагы энергетикалык потенциалдарды теңештирүү процесси.

Тарыхый тагдыр — ички логикалары менен казуалдык түрдө байланышкан окуялардын тизмеги.

Татаалдашуу — этникалык системадагы системалык байланыштардын жыштыгынын артышы.

Туңгуюк — материалдык дүйнөнүн бир бөлүгү болгон боштук, же вакуум.

Футуривм — келечекти бирден бир объективдүү реалдуулук катары кабыл алуу.

Химера — бир эле экологиялык орун-очокто эки же андан көп, бири бирине жат суперэтникалык этностордун жанаша жашап турушу.

Чүнчүү фазасы — этникалык талаанын жиктелиши менен улантылуучу акматикалык фазадан кийин пассионардык чыңалуунун денгелинин кескин түрдө төмөндөшү.

Чыгармачылык — пассионардык түрткүдөн улам жамаатта пайда болучу жүрүш-туруштун багыты.

Энтропиялык процесс — энергияны жоготуунун кайра жангыс процесси.

Эрк — өз эрки менен кылык-жорук жасоого жөндөмдүүлүк.

Эркиндик тилкелери — өз эрки менен тандап алууга мүмкүнчүлүк бар кырдаалдардын жыйындысы. Дал ушул жерде ар бир адамдын өз алдынча өнүгүү тенденциясын тандап алуу укугу ишке ашат (карагыла: Биполярдуулук).

Эстелик фазасы — обскурация фазасынан кийинки этностун абалы; мында этностун айрым өкүлдөрү маданий салттарын сактап турушат.

Эгоисттик (озүмчүлдүк) этика — жеке адамдын жана анын үй-бүлөсүнүн кызыкчылыгы этникалык жамааттын кызыкчылыгынан басымдуулук кылатурган этика.

Этникалык антисистема — негативдүү көз караштар аркылуу бириккен адамдардын системалуу бир бүтүндүгү.

Этникалык гомеостаз, же гомеостатикалык деңгел, же этностун статикалык абалы(синонимдер) — этникалык системанын (структуранын) туруктуу абалы; мында биохимиялык энергиянын — пассионардуулуктун термелүүсү мектелүү болот жана ал этноландшафттык тең салмактуулук менен этногенез фазаларынын алмашпай тынч турганын аныктайт.

Этникалык диагностика — этносторду жүрүш-туруш адаттары жана бул же тигил салтка тийиштүүлүгү боюнча аныктоо ыкмасы.

Этникалык дивергенция — этникалык иерархиянын белгилүү бир деңгелинде комплиментардуулук сезимин жоготуудан улам этникалык системалык бир бүтүндүктүн бузулушу.

Этникалык доминанта — этномаданияттагы көп түрдүүлүктөн атайы түрдө бир түрдүүлүккө умтулуудагы этногенез процессинин башталышын аныктоочу көрүнүштүн, же көрүнүштөрдүн (диний, идеологиялык, аскерий, тиричилик) комплекси.

Этникалык иерархия — ар кайсы таксономдук деңгелдеги (даражада) этникалык системалардын этногенез процессиндеги динамикалык түрдө бири бирине баш ийүүсү.

Этникалык карым-катнаш — этникалык иерархиядагы ар кандай даражадагы эки жана андан көп этникалык системалардын өз ара аракеттенүү процесси.

Этникалык карым-катнаштардын варианттары — этникалык системалардын өз ара аракеттенүү ыкмаларындагы айырмалар.

Этникалык карым-катнаштардын деңгели — этникалык иерархиядагы карым-катнаш системаларынын даражалары.

Этникалык регенерация — бүлүнүүлөрдөн кийин этникалык түзүлүштүн кайра калыбына келиши.

Этникалык салт — шартгуу рефлекстер аркылуу берилип туруучу жүрүш-туруш адаттарынын жыйындысы.

Этникалык субстрат — пассионардыктүрткүнүн жаңы этноско биригүүчү алгачкы этникалык компоненттери (эки же андан көп).

Этникалык системанын динамикалык абалы — пассионардык түрткүдөн улам биохимиялык энергиянын пассионардуулуктун термелүүсү этногенез фазаларынын алмашуусуна жана этноландшафттык чөйрөнүн активдүү түрдө кайра түзүлүшүнө (гомеостаздан айырмаланып) алып келүүчү этникалык системанын абалы.

Этникалык талаа — пассионардык талаанын негизинде пайда болучу этникалык системанын мүчөлөрүнүн жүрүш-турушунун жана аттрактивдүүлүгүнүн талаасы.

Этникалык талаанын аспектисиндеги этногенез — этникалык талаанын термелүү кыймылынын динамикасы.

Этникалык талаанын аспектисиндеги этникалык карым-катнаштар — этникалык талаалардын титирөөлөрүнүн интерференциясы.

Этникалык талаанын ритми — жүрүш-туруш адаттары аркылуу этникалык система ылайыкташып алган этникалык талаанын термелүү ылдамдыгы.

Этникалык тарых — окуялары булактарга катталган мезгил ичинде этногенездин жана этникалык карым-катнаштардын функциясы.

Этникалык тарыхтын дискреттүүлүгү — бардык этногенездердин башталышы менен аякташын аныктоочу себептик-натыйжалык байланыштардын үзүлүштөрү.

Этногенез — этникалык системанын жарылуусунан баштап энтропиялык процесстин таасири астында пассионардуулуктун жок болуп кетишине чейинки бүткүл процесс.

Этногенез фазасы — системанын пассионардык чыңалуусунун деңгелдеринин жыйындысы; мында ар бир деңгел жүрүш-туруш императивинин деңгелдеринин бүткүл жыйындысы үчүн бирдиктүү болгон жүрүш-туруш адаттарындагы үстөмдүк абалды аныктап турат.

Этногенездеги ылайыкташуу — жүрүш-туруштун жаңы адаттарын иштеп чыгуу аркылуу этностун ландшафтка ылайыкташуусу.

Этнология — тарыхый доордо этногенез процессинини натыйжасында Жердеги этночойронүн калыптанышын изилдөөчү географиялык илим.

Этнологиядагы белгисиздик принциби — же социалдык, же этникалык (табигый) аспектилердин бирин баяндап жазууга мүмкүндүк берүүчү окуялардын ырааттуулугуна байкоо жүргүзүүдө изилдөөчүнүн мүмкүнчүлүгүнүн объективдүү түрдө чектелип калышы.

Этнопсихология — этникалык тарыхта этногенез фазасына байланыштуу этностун туруктуу күлк-мүнөзүнүн алмашууларынын көрүнүштөрү жөнүндөгү илим.

Этнос — энергетикалык система (структура) катары жашап жаткан, комплиментардуулукту туюп-сезүүнүн негизинде өзүн бардык башка жамаатгарга карама-каршы койгон, өзгөчөлүү жүрүш-туруш адаттарынын негизинде табигый түрдө түзүлгөн адамдардын жамааты.

Этностун жүрүш-туруш адаттарынын структурасы — а) этникалык жамаат менен жеке адамдын, б) жеке адамдардын өз ара, в) субэтностордун өз ара, г) этнос менен субэтностордун өз ара мамилелеринин өтө так аныкталган нормасы.

Этностун өзун өзү жөнгө салышы — биохимиялык энергияны — пассионардуулукту мүмкүн болушунча аз коротуу аркылуу этникалык системанын өз жашоосун жана айлана- чөйрөгө ылайыкташуусун камсыз кылуучу багытта өнүгүүгө жөндөмдүүлүгү.

Этностун мозаикалуулугу — этникалык биримдикти сактоого зарыл керектүү болгон ички түзүлүштүн бир тектүү эместиги.

Этностун туруктуулугунун чен-өлчөмү — этностордун сырткы таасирлерге каршылык көрсөтүү даражасын аныктоочу ар кайсы чен-өлчөмдөгү жана белгидеги (кибернетикалык мааниде) этникалык байланыштардын тыгыздыгынын көрсөткүчү.

Этноценоз — биогеоценоз, мунун чектеринде ылайыкташуу процесси менен түздөн-түз байланышкан белгилүү бир этностун өнүгүүсү ишке ашат.

Этночөйрө — Жердин этноценоздорунун бүткүл жыйындысынан куралып, этникалык жактан мозаикалуу болгон антропочөйрөнү түзгөн жер катмары.

Этночөйрөнүн ар түрдүүлүгү — пассионардык түрткүлөр тарабынан тарыхый мезгилге киргизилүүчү энергетикалык потенциалдардын бирдей эместиги.